جەمسەربەندییەکانی رۆژهەڵاتی‌نێوەراست بەشی یەکەم

رۆژانە لە راگەیاندنەکاندا دەبینین کە باس لە دووجەمسەری لە رۆژهەڵاتی‌نێوەراست دەکرێت و ئەمەریکا و رووسیا بەسەرکردەوە ئەو دووجەمسەرە دادەندرێت دوو  پرسیاری سەرەکیی لێرەدا دێتە گۆرێ ١: ئایا رۆژهەڵاتی نێوەراست دووجەسمەری تێدایە؟ ٢: ئایا رووسیا و ئەمەریکا سەرۆکی ئەو دوو جەمسەرەن؟

دیمەنی یەکەم:

ئێران خۆی بە پارێزەری مسوڵمانی شیعە دادەنێت و خوڵایی گەیشتنی بە دەسەڵاتی ناوکی هەیە و لە رێگای سوپای قودسەوە دەیەوێت، "شۆرشی ئیسلامی هەناردە" بکات و "هیلالی شیعە" بێنێتە دی.

ڕاگەیاندنەکانی سەربەکۆماری ئیسلامی ئەندامانی کوژراوی سوپای پاسداران لە سووریا و عێراق و... وەک پارێزەرانی مەرقەدە پیرۆزەکانی شیعە دەناسێنێت لەگەڵ ئەو بابەتە عەلی خامنەی رێبەری کۆماری ئیسلامیی ئێران لە لێدوانە بەردەوامەکانی کە بە پێی کولتووری نێو کۆماری ئیسلامی، خامنەی روو بە چینە جیاوازەکانی کۆمەڵگای ئێران و نێو حکوومەت قسەدەکات بەردەوام لە دژی سعودیە و دەسەڵاتدارانی عەرەبی باشووری کەنداو دەوەستێت و بەداگیرکەر، بێدەسەڵات ، دەستەوستان ، دیکتاتۆر و تەنانەت دۆست و یارمەتیدەریدەری ئیسرائیلیان دادەنێت. حکوومەتی ئێران بە ڕاشکاوی و خامنەیی بە پانەوە، پشتگیری لە حکوومەتی ئەسەد لە سووریا دەکەن و مانەوەی ئەسەد لە داهاتووی سووریادا بە ستراتژی خۆیان دەزانن،  کۆماری ئیسلامی پشتگیری لە دەسەڵاتداری شیعە لە عێراق، حوسییەکان لە یەمن و گرووپە شیعەکانی بەحرین و حیزبوڵا لە لوبنان و  کەمینەی شیعە لە هەر وڵاتێکی دنیا بێت دەکەن.

دیمەنی دووهەم:

سعودیە پرۆژە ناوکەکییەکەی ئێران بە مەترسی بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی خۆی دادەنێت  و سعودیە لە رێگای بەرزراگرتنی رێژەی هەناردەکردنی نەوت لە ئۆپێکدا دەیەوێت، بەر بە بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بگرێت، هەتا بەو شێوەیە ئابووری ئێران کە ئابوورییەکی گرێدراوە بە چارەنوسی نەوتەوە و لە گەمارۆی جیهانی دایە توشی تەنگژەی زیاتر بکات و سعودیە رێگرە لەوە لەسەر سووریا وڵاتانی دنیا لەگەڵ ئێران کۆببنەوە و پرسی پێبکەن هاوکات لەگەڵ ئەوانە، سعودیا و تورکیا پشتگیری لە سوننەی عێراق دەکەن، یارمەتی سوپای ئازادی سووریا (کە لە زۆرینەی مسوڵمانی سوننە مەزهەب پێکهاتووە) دەدن، ئەوان خوازیاری ئەوەن ئەسەد لە داهاتووی سووریادا جێگە و پێگەیەکی نەبێت. سعودیە سەرکردایەتیی هاوپەیمانییەک دەکات کە شەری حوسییەکان لە یەمەنی لە ئەستۆیە و لە لوبنان پشتی بەرەی سوننەی ئەو وڵاتە دەگرێت و هاوپەیمانی حکوومەتی پاکستانە کە زۆرینەی سوننە مەزهەبن و هاوپەیمانی حکوومەتی سوننە مەزهەبی بەحرینە.

دیمەنی سێهەم:

ئەمەریکاو رۆژئاوا خوازیاری "وزەی هەرزان و سەقامگیرن" و ئەوان دەیانەوێت مەترسی "تێرۆر" لەسەر خۆیان کەمکەنەوە؛ ئەوان بۆ گەیشتن بەو ئامانجەی خوازیارینن قایلن بەوەی  مافی کەمینەکانی ناوچەکە دابین بکرێت  و ئێستا "حکوومەتی ناوەندی بە دەسەڵات" ناتوانی ئامانجەکانی ئەوان بێنێتە دی و وزەی هەزار و سەقامگیریان بۆ دابین بکات و مەترسی تێرۆریان لەسەر نەهێلێت لەگەڵ ئەوەش ئەوان لە حکوومەتە دیکتاتۆرەکانی رۆژهەڵاتی‌نێوەراست بە گومانن لەسەر ئەوەی ژێربەژێر یارمەتیدەری گرووپە تێرۆریستییەکان بن، ئەوان ئێستا بۆ سەقامگیری لە رۆژهەڵاتی نێوەراست و کەمکردنەوەی مەترسی تێرۆر لەسەر خۆیان پشتگری لە مافی کەمینە و دێمۆکراسی دەکەن و وەک ئۆباما لە پارڵەمانی  بریتانیا باسی کرد: "ئەمەریکا دەتوانێ پەیوەندی پتەو لەگەڵ حکوومەتی دێموکراتیک دامەزرێنێت".  

ئەمەریکا لە ناوچەکەدا زیاتر پشتی سعودییە دەگرێت و سەرکردایەتیی بەرەیەکی جیهانی دەکات کە پرۆژەی ناوکی ئێران بە مەترسی دادەنێن، ئەو وڵاتە چەندین جار بە روونی باسی لەوە کردووە کە " ئەسەد لە داهاتووی سووریادا جێگە و پێگەیەکی نییە" و ئەمەریکا حوسییەکان، حیزبوڵای لوبنان و سوپای قودسی لە لیستی تێرۆر داناوە و چەندین سەرکردەوەی کۆماری ئیسلامی بە تاوان ئەندامێتی لە سوپای قودس و پێشێلکاری مافی مرۆڤ، خستۆتە لیستی تێرۆرەوە و ئەمەریکا لە سووریا و عێراق شەری داعش دەکات. و سیاسەتی ئەمەریکا لە عێراق دژ بە سیاسەتی ئێران لە عێراقە. ئەمەریکا پشتوانی نارەستەخۆ لە سوپای ئازاد لە سووریا دەکات.

دیمەنی چوارەم:

رووسیا بە پێی تئۆری "ئۆراسیا" خوازیاری ئەوەیە هاوپەیمانییەک لە نێوان وڵاتانی بلۆکی رۆژئاوای رابردوو و رۆژهەڵاتی‌نێوەراستدا ساز بکات ئەو سیاسەتە لانیکەمی 10 ساڵە بنەمای سیاسەتی دەرەکی ئەو وڵاتەی پێک هێناوە. هەر بە پێی ئەو سیاسەتە، رووسیا پشتیوانی سیاسەتی ناوەکی ئێران و باوەر پێکراوی ئێرانە و رووسیا خوازیاری مانەوەی ئەسەدە و هەتا ئێستا دووجار بریاری ئەنجوومەنی تەناهی نەتەوە یەکگرتووەکانی ڤێتۆ کردووە و راستەخۆ پشتوانی لە هێزی هاوبەشی ئەسەد، حیزبوڵا و سوپای پاسداران لە شەری سووریا دەکات و رووسیا قەڵغانی موشەکی S400 لە سووریا لە پارێزگای لازقییە دامەزراندووە. و قوتابخانەی فێرکاری زمانی رووسی لە کەناری دەریای ناوەڕاست داناوە.

دیمەنی پێنجەم:

ئیسرائیل هاوپەیمانی ئەمەریکایە و هیچ لە بەرژەوەندی ئەو وڵاتەدا نییە، ئێران درێژە بە سیاسەتی "هەناردە کردنی شۆرشی ئیسلامی" لە ناوچەکەدا بدات و بۆ ئەوەی تەراتێنی چەکی ناوکی لە رۆژهەڵاتی‌نێوەراستدا سازنەبێت و خۆی تاقانە بمێنێتەوە ئیسرائیل بە هیچ شێوەیەک پرۆژەی ناوکی ئێران قەبوول ناکات، ئیسرائیل مەترسی ئەوەی لێنیشتووە کە لە دەرئەنجامی بەهاری عەرەبی  گرووپە ئیسلامییە توندرەوەکان دەسەڵات بەدەستەوە بگرن  و ئەوەش تووشی تەنگژەی ناوچەیی بکەن، چون حکوومەت عەرەبییەکانی پێش بەهاری عەرەبی ئەگەر دۆستی ئێسرائیلش نەبانایە، وەکوو میسر، دوژمنایەتی راستەخۆی ئیسرائیلیان نەدەکرد.

دیمەنی شەشەم:

بە پێی تئۆرییەکە "قووڵای ستراتژی" ئەحمەد داودئۆغلوو، تورکیا دەیەوێت لە رێگای ئیسلام_تورک لە ناوچەی رۆژهەڵاتی‌نێوەراست، ئاسیای ناوین و باکووری ئەفریکادا جێگە و پێگەی سیاسی ، ئابووری و کلتووری هەبێت ئەو وڵاتە لە ئێستادا بە پشتیوانی سیاسەتی ناوچەی سعودیە دەناسرێت و رووسیا وەک باسمان کرد خولیای وەدیهێنانی "هاوپەیمانی ئۆراسیای" هەیە و ئەوەش قەیرانێکی قوڵە بۆ سیاسەتی ناوچەی تورکیا و خولیای  ئیمپراتۆری "عوسمانلی نوێی" ئەردۆغان.

دیمەنی کۆتایی:

ئێران خولیای وەدیهێنانی "هیلالی شیعەی" هەیە و لە ئاستی ناوچەییدا  "دۆزی کوردی"  بە مەترسی لەسەر خۆی دادەنێت و دەسەڵاتی دێموکراتیک لە رۆژهەڵاتی‌نێوەراست بە مەترسی لەسەر خۆی دەزانێت.

سعودیە لە خولیای "هیلالی شیعە"ی ئێران  دەترسێ و دێموکراسی و ئازادی تاک  لە رۆژهەڵاتی‌نێوەراست بە مەترسی لەسەر خۆی دادەنێت.

 ئیسرائیل خولیای "هیلالی شیعە"  و "چوونە نێودەسەڵاتی گرووپە سوونە توندرەوەکان " بە مەترسی لە سەر خۆی دەزانێت و هیچ بە قازانجی نییە دێموکراسی لە رۆژهەڵاتی‌نێوەراستدا سەربگرێت چون ئەو ساڵانی ساڵە وەک تاقانە دەسەڵاتی دیمۆکراتیکی نێو رۆژهەڵاتی نێوەراست پووەنی تایبەت لە رۆژئاواییەکان وەردەگرێت.

 تورکیا "دۆزی کورد" بە مەترسی لەسەر تەناهی خۆی دادەنێت و لاوازی ئێران و سعودیە لە وڵاتانی ئیسلامی لە بەرژەوەندی خۆی دەبینێت و پێویستی بە "وزەی هەرزان و سەقامگیر" هەیە، تورکیا بۆ پەلکێشان بەرو ئاسیای ناوین، رووسیای لەسەر رێیە.

رووسیا خوازیاری سازبوونی هاوپەیمانی "ئۆراسیا"یە و بەو شێوەیە هەم دەستی دەگاتە "ئاوەگەرمە ئازادەکان" و هەم سەرکردایەتیی وزەی ناوچەکە دەکات  ئەگەریش ئەو سەرکردایەتییەی دەست کەوێت بێگومان دەتوانێ ئابووری دنیا بەرەوو ئاقاری دڵخوازی خۆی بەرێت.

ئەمەریکا و رۆژئاوا دەیانەوێت تەناهی و سەقامگیری وزەی رۆژهەڵاتی‌نێوەراست دابین بکەن و خوازیاری ئەوەش نین رووسیا سەرکردایەتیی وزەی رۆژهەڵاتی‌نێوەراست و باکووری ئافریکا بکات ئەوان دەیانەوێت "تێرۆریزمی ئیسلامی" مەترسی بۆ سەر وزە و بەرژەوەندییەکانیان نەبێت و دەستەمۆی بکەن و رۆژئاواییەکان خوازیاری ئەوەشن بەر بە کۆچی مسوڵمانان بۆ وڵاتەکەیان بگرن.

 کە ئەو زانیاریانە لە پاڵیەک بچنین، بۆمان روون دەبێتەوە، جەمسەربەندی ناوچەی رۆژهەڵاتی‌نێوەراست جەمسەربەندی ئابووری و تەناهییە و تەنیا کێشەی نێوان ئێران و سعودیایە کە  کێشەی ئادئۆلۆژییەکە و  لەگەڵ ئەوە بۆمان ڕوون دەبێتەوە پتر لە دووجەمسەر لە ناوچەکەدا بوونی هەیە ئەو جەمەسەر بەندییە لە دەرئەنجامی بێباوەری و پاوانخوازی لایەنە ناوچەی و جیهانییەکاندا هاتۆتە دی و لە قۆناغی جیاواز و بابەتی جیاواز و  شوێنی جیاواز جەمسەربەندییەکە ئالوگۆری بەسەر دێت. کە وایە بە پێچەوانەی جەمسەربەندی پێشوو  ئەو جەمسەربەندییە نوێیە نە لەسەر باوەری هاوبەش داندراوە و نە بەرژەوەندی هاوبەش لێکیان کۆدەکاتەوە بەڵکوو بەرژوەندی کاتی و دوژمنی هاوبەش وای کردووە هێندێ لایەنی ناوچەی و جیهانی لێک نزیکببنەوە و قەبارەی جەمسەر بەخۆوە بگرن، بەڵام ئەو جەمسەربەندییە نوێیە لایەنەکانی نەگۆر نین و هیچ لایەنێکیش نییە ئامادە بێت هەموو نرخێک بدات بۆ ئەوەی  قەبارەکەی بپارێزێت و خۆی بکاتە "براگەورە"  بەو واتایی کە لە سەردەمی شەری سارد ئەمەریکا و رووسیا لەسەر ئابووری و هێزی سەربازی و تەناهی  خۆیان جەمسەربەندییەکەیان دەپاراست و ئامادە بوون نرخێکی زۆر بۆ "براگەورەیەتی" جەمسەرەکەی خۆیان بدەن

لە جەمسەربەندی ئێستادا  چەند لایەنی سیاسی  بەرژەوەندی کاتی و دوژمنی هاوبەش لێکیکۆکردوونەوە و ئەوان تەنانەت گەڵاڵەی هاوبەشیان بۆ رووبەرووبونەوە لەگەڵ ئەو دوژمنە هاوبەشە یان دەستەبەرکردنی بەرژەوەندییە هاوبەشە نییە کە باشترین وێنە ئێران و رووسیایە کە هەتا ئێستا لەسەر دەستەبەندی "تێرۆریست " لەسووریا رێکنەکەوتوون ئێران هەموو گرووپەکان بە تێرۆریست دادەنێت بەلام رووسیا سوپای ئازاد بە تێرۆریست نازانێ لە جەمسەرەبەندییەکەدا هەر لایەنێک  بە پێی دەسەڵات و توانایی ئابووری، سەربازی و سیاسی _تەناهی لەبەرەی خۆیاندا پێگەی جیاوازی و سەر و خواریان  هەیە.  بەڵام  هیچ کام لە لایەنەکان پێبەندی ئەوە نیین بەرەکەکە لەسەر توانایی خۆیان  بە تەنیا و بە هەموو نرخێک بپارێزێ

 بۆ وێنە دەبینن لە وتوێژ لەگەڵ گۆڤاری ئاتلانتیکدا لە ٢٢ی نوامبری ڕابردوو ئێشتۆن کارتێر، وەزیری بەرگریی ئەمەریکا بە ڕاشکاوی رخنە لە سعودیە و وڵاتانی عەرەبی باشووری کەنداو دەگرێت و دەلێت: " ئەوان ئامادە نین هێزی پیادە بێنە سووریا و عێراق لە کاتێدا خاڵی دەسەڵاتی ئێران لەو دوو وڵاتە ئەوەیە هێزی پیادەی هێناوەتەوە سووریا و عێراقەوە و راستەخۆ بەشداری شەر دەکات".

ئەوە رەخنەیە بەواتای هەڵوەشانەوەی بەرە یان بێباوەری ئەمەریکا بە سعودییە نییە  بەڵکوو بەواتای ئەوەیە کە ئەمەریکا نایەوێت ئەو تاکە لایەن بێت، کە  هەموو نرخێک بۆ مانەوەی  بەرەکە بدات.

  وەکوو سەردەمی شەری سارد کە دەبینن لە هەرکوێی دنیا بەرەی رۆژئاوا دەکەوتە مەترسییەوە ئەمەریکا یارمەتی راستەخۆی ئابووری و سەربازی دەدا و بەهەمان شێوەی رووسیاش بۆ بەرەی رۆژهەڵات وابوو.  

  بەڵام کوردەکان دەبێ چۆن لەگەڵ ئەو جەمەسەربەندییە بجولێنەوە؟ ئەوە دەکەینە پرسیاری سەرەتای بەشی دووهەمی ئەو بابەتە.