كۆتاییی وەرزی خۆحاشاردانی سعوودیە

بەیانیی رۆژی شەمووی كانوونی دووەم، وەزارەتی ناخۆی سعوودیە رای گەیاند كە بڕیاری لە سێدارەدانی 47 تاوانبار كە شێخ نەمر باقر نەمریش لەگەڵیان بووە، بەڕێوە چووە، ئاراستەی سیاسیی ناوچەكە پاش ئەو سەرپەڕاندنە تووشی ئاڵۆزییەكی زۆر هات.

پرسیاری سەرەكی ئەوەیە هۆكاری خێرا و تەشەنەی ئەو ئاڵۆزییە سیاسییانەی كە پاش سەرپەڕاندنی شێخ نەمر رووی دا،  چ بووە؟

بە پێچەوانەی ئەوەی راگەیاندنەكانی ئێران لەسەری دەدوێن، شێخ نەمر مەلایەكی شیعەی ناودار نەبوو، ئەو "مەرجەعی تەقلید" نەبوو، بەڵام ئەوەی نەمری زەق كردبووەوە، باوەڕی  سیاسی ئەو بوو، نەمر باوەڕی بە "ویلایەتی فەقێ" هەبوو.

تەشەنەی ئاڵۆزیی نێوان سعوودیە و ئێران لە راستیدا، نە هۆكاری پێگەی ئاینی نەمرە و نە بۆ پشتگیری كەمینەی شیعەیە لە سعوودیە، بەڵكو لە درێژەی ناكۆكییە ناوچەییەكانی نێوان سعوودیە و ئێرانە. 

لە 36 ساڵی رابردوودا سعوودیە و ئێران لە شەڕی بە وەكالەتدا بوون، لەو نێوانەدا سعوودیە كەمتر لە ئێران خۆی دەردەخست، سعوودیە پشتی عێراقی لە شەڕی ئێران و عێراق گرت و ساڵی 1987دا رێگەی دا عێراق بۆڕییەكی نەوت بە خاكی سعوودیەدا بگەیەنێتە دەریای سوور، ئەوەیش بۆ ئابووریی عێراق و شەڕی نێوان عێراق و ئێران وەك شاڕێگەیەك وابوو،  ئێران لە بەرامبەر ئەوەدا هەر لەو ساڵەدا و لە كاتی بەڕێوەچوونی رێوڕەسمی حەج، لە رێپێوانێكدا كە خۆی ناوی "بەنەفرەتكردنی كافرەكان"ی لێ نابوو، لە دژی بنەماڵەی سعوود دروشم درا و وێنەی خومەینی بەرز كرایەوە و پۆلیسی سعوودیە تەقەی لە خۆپیشاندران كرد و پتر لە 400 كەس كوژران كە زیاتر لە 270 كەسیان ئێرانی بوون.

ناكۆكیی نێوان ئێران و سعوودیە بە هێرشكردنی ئێران بۆ سەر بنكەی ئەمەریكاییەكان لە شاری خوبیر كەوتە قۆناغێكی تر.

هەڕەتی تەشەنەكردنی ناكۆكیی نێوان ئێران و سعوودیە، پاش سەرهەڵدانی رووداوەكانی "بەهاری عەرەبی" بوو.

 خامنەیی رووداوەكانی بەهاری عەرەبی ناو نا "سەرهەڵدانی ئیسلامی" و بە درێژكراوەی شۆڕشی ساڵی 1979ی ئێرانی دانا، سوپای قودس بەهاری عەرەبی وەك دەرفەتێك بۆ دەستێوەردان لە وڵاتانی عەرەبی بەكار هێنا و دەستی كرد بە رێكخستنی شانەی تایبەتی سەر بەخۆی، ئەوان دەیانویست برەو بە "هەناردەكردنی شۆڕشی ئیسلامی"  لە نێو وڵاتانی عەرەبیدا بدەن.

سەرپەڕاندی نەمر كە خۆی لە دەرئەنجامی رێپێوانەكانی ساڵی 2011 و لە دەستپێكی بەهاری عەرەبیدا، دەستبەسەر كرا، كاردانەوەی سعوودیەیە بۆ خوێندنەوە و هەڵسوكەوتی ئێران دەرهەق بە بەهاری عەرەبی.

 ئێران لە سووریا، بەحرین، عێراق، لوبنان ، یەمەن، فەلەستین، لیبیا و میسر، لە هەوڵدایە دزە بكاتە دەسەڵاتی ئەو وڵاتانەوە و ئاراستەی سیاسەتییان بەرەو دڵخوازی خۆی بەرێت و لەگەڵ ئەوەیشدا، هێزی سوپای قودس بە راشكاوی لە سووریا، عێراق، یەمەن و لوبنان بوونی هەیە و دژایەتی سیاسەتی سعوودیە و ناسیونالیزمی عەرەب دەكات.

هاوكات لەگەڵ فشاری سوپای قودس بۆ سەر سعوودیە لە رێگەی دزەكردن بۆ  وڵاتانی عەرەبی، ئێران لە ئاستی نێودەوڵەتیدا كێشەی ناوكییەكەی بەرەو ئاراستەیەك برد كە هیچ دڵخوازی سعوودیە و وڵاتانی عەرەبی نەبوو، ئەوەیش دوو كێشەی بەرەو رووی سعوودیە كردەوە:

 1: سعوودیە دڵنیا نییە لەوەی ئایا ئێران دەستی بە چەكی ناوەكی دەگات یان نا؟

2: سعوودیە تووشی دڕدۆنگیی لەسەر پێوەندیی نێوان خۆی و ئەمەریكا كرد ئەگەر روونتر باسی بكەین، سعوودیە لە سەرەتای هاتنەسەر دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی، لە سیاسەتی ناوچەییدا بۆ دژایەتی كردنی ئێران، لە پشت ئەمەریكا خۆی حاشار داوە.

سعوودیە لە ماوەی 36ساڵی رابردوودا خۆی لە رووبەڕووبوونەوەی راستەخۆ لەگەڵ ئێران پاراستووە، ئەگەر ویستوویەتی فشارێكی سیاسی بخاتە سەر ئێران لە رێگای نەوت، ئەمەریكا و هێزە ئیسلامییە سوننەكان فشاری بۆ ئێران هێناوە.

 بەڵام هەبوونی شانەی سوپای قودس، بەختی فشار لە رێگەی هێزە سونەكانی لە سعوودیە بڕیوە، چونكە ئێرانیش لە بەرامبەردا شانەی نوستووی هەیە و ئەگەر سعوودیە برەو بەو جۆرە فشارە بێنێت، بێگومان ئێرانیش شانەكانی لە دژی سعوودیە چالاكتر دەكات.

 لەسەر سیاسەتی خۆحاشاردان لە پشت  ئەمەریكا دەبێت بڵێین، پاش رێككەوتنی ناوەكی ئێران، دردۆنگییەك لە نێوان سعوودیە و ئەمەریكا لەسەر سیاسەتی ئەمەریكا لە رۆژهەڵاتی ‌ناوەڕاست، لە دژ ئێران ساز بووە.

سعوودیە بە هۆی كێشەی ئایدیۆلۆژی و رقەبەرایەتی نێوان خۆی و ئێران، بە هیچ شێوەیەك خوازیاری ئەوە نییە، ئێران تەنانەت توانایی ناوەكیشی هەبێت، بەڵام ئەوە روونە كە رێككەوتنی ناوەكی ئێران كە ئەمەریكا رۆڵی گرینگی تێدا هەبوو، تەنیا رێگەی لە سازكردنی بۆمبی ناوەكی گرتووە ئەگەر گرتبێتی، كە وایە سعودییەكان بۆیان روون بووەتەوە كە شەڕی بەوەكالەت و سیاسەتی خۆحەشاردان لە پشت ئەمەریكا، نە تەنیا ئەوان ناگەیەنێتە ئامانجە ناوچەییەكانیان بەرامبەر ئێران، بەڵكو ئەگەری ئەوە هەیە ئێران و ئەمەریكا لە ئاستی ناوچەییدا هێندێ ساتوسەودا بكەن كە هیچ بە قازانجی سعوودیە و بەرەی سونە نەبێت.

پچڕانی پێوەندییەكانی سعوودیە لەگەڵ ئێران سەرەتای وەزرێكی نوێیە بۆ سازبوونی هاوپەیمانییەكی عەرەبی یان سونە بۆ دژایەتی كردنی ئێران یان بەرەی شیعە لە ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیا، لەو وەرزە نوێیەدا رەنگە ئیسرائیلیش لە سیاسەتەكانی سعوودیە نزیك بێتەوە و ئەوە روونە كە سعوودییەكان دەیانەوێ خۆیان راستەخۆ لە كێشە ناوچەییەكاندا بەشداری بكەن و بەرەورووی سیاسەتەكانی ئێران ببێتەوە، ئەوان چیتر باوەریان بە ئەمەریكا نییە بۆ رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئێران لە كێشەكانی رۆژهەڵاتی‌ نێوەڕاستدا.

لەو رووبەڕووبوونەوە نوێیەدا سعوودیە بۆ دژایەتی ئێران هەم گرووپە سونەكان بەكار دێنی و هەم نەوت، لە بەرامبەردا ئێران برەو بە سوپای قودس دەدات؛  كەوایە چاوەڕوان دەكرێت ساڵی 2016 ساڵی زۆربوونی توندوتیژی لە رۆژهەڵاتی ‌نێوەڕاستدا بێت و بێگومانیش نرخی نەوت رووی لە هەرزان بوون دەبێت، چونكە ئابووریی ئێران و سوپای قودس بە هەرزانی نەوت تووشی تەنگژەی زیاتر دێن.

بابەتی تر كە چاوەڕوان دەكرێت ئاڵوگۆڕی بەسەردا بێت پێوەندیی نێوان ئەمەریكا و سعوودیەیە، ئەمەریكا بۆ وەرگرتنەوەی متمانەی سعوودیە و وڵاتانی عەرەبی، دەبێ مەودای خۆی لەگەڵ ئێران زیاتر بكات، ئەگەر نا رەنگە وڵاتانی عەرەبی لە ئاستی ناوچەییدا بەدوای جێگرەوەی ئەمەریكادا بچن، كە ئەو جێگرەوەیە نە بە قازانجی ئیسرائیلە و نە لە بەرژەوەندی ئەمەریكادایە.

بە گشتیی دەتوانین بڵێین ساڵی 2016 ساڵی تۆخبوونەوەی جەمسەربەندییەكانی نێو رۆژهەڵاتی ‌ناوەڕاست دەبێت و هەموو ئاڵوگۆڕە سیاسی و ئابوورییەكان لەو ناوچەیە لە ژێر نیسێی كێشەی نێوان ئێران و سعوودیەدا روو دەدات.